Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá Bống thệ tại đầm phá Tam Giang – Cầu Hai

“Nghiên cứu đánh giá biến động nguồn lợi, đặc điểm sinh học sinh sản cá Bống thệ (Oxyurichthys tentacularis) phục vụ bảo vệ và phát triển nguồn lợi tại đầm phá Tam Giang – Cầu Hai tỉnh Thừa Thiên Huế” là nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản làm cơ sở quan trọng để tỉnh đầu tư cho việc triển khai nghiên cứu ứng dụng sản xuất giống, xây dựng chỉ dẫn địa lý phát triển cá Bống thệ thành sản phẩm hàng hóa tại Thừa Thiên Huế.

Hệ đầm phá Tam Giang – Cầu Hai có diện tích khoảng 21.600 ha, dài 68 km, với nguồn động, thực vật được đánh giá là phong phú, đa dạng, nhiều loài có giá trị kinh tế cao. Song, nguồn lợi thủy sản hệ đầm phá đang có dấu hiệu sụt giảm, nhiều loài sinh vật có nguy cơ mất hẳn trong tự nhiên, đặc biệt là những loài quý, hiếm, có giá trị kinh tế cao. Trong các loài đem lại nguồn giá trị kinh tế cho địa phương, loài cá Bống thệ những năm trước đây khai thác cho sản lượng lớn, đến nay sản lượng còn rất ít và chưa có nhiều nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam bảo tồn loài cá này.

Trên cơ sở đó, Viện Tài nguyên và Môi trường biển đã hợp tác với Bộ, ngành và địa phương tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu đánh giá biến động nguồn lợi, đặc điểm sinh học sinh sản cá Bống thệ (Oxyurichthys tentacularis) phục vụ bảo vệ và phát triển nguồn lợi tại đầm phá Tam Giang – Cầu Hai tỉnh Thừa Thiên Huế” – là Hợp phần I do Viện Hàn lâm quản lý, cấp kinh phí thực hiện.

Mục tiêu của đề tài nhằm xác định được hiện trạng nguồn lợi, các đặc điểm sinh học sinh sản của cá Bống thệ làm cơ sở khoa học phục vụ sản xuất giống nhân tạo, bảo vệ và phát triển nguồn lợi tại đầm phá Tam Giang Cầu Hai tỉnh Thừa Thiên Huế. Đồng thời đề xuất các giải pháp bảo vệ và phát triển nguồn lợi nhằm bảo tồn nguồn gen cá Bống thệ có hiệu quả tại đầm phá Tam Giang – Cầu Hai tỉnh Thừa Thiên Huế.

Báo cáo đánh giá kết quả sơ bộ đề tài thực hiện từ tháng 01/2021-12/2022, TS. Đặng Đỗ Hùng Việt, Chủ nhiệm đề tài cho biết, qua điều tra, đánh giá hiện trạng nguồn lợi và môi trường sống của cá Bống thệ tại đầm phá Tam Giang – Cầu Hai cho thấy ước tính trữ lượng nguồn lợi cá Bống thệ là khoảng 10-15 tấn/vụ. Theo đó, cá Bống thệ sinh sống, phân bố tại hầu hết các khu vực đáy các thủy vực thuộc hệ đầm phá Tam Giang – Cầu Hai, nền đáy chủ yếu là bùn bột, bùn sét với nhiệt độ tại khu vực sinh sống có biên độ dao động thấp trong khoảng 2-30C, biến đổi từ 23 đến 250C; độ mặn nơi cá Bống thệ sinh sống dao động từ 5‰ đến 28‰ và nhiều đặc trưng khác về pH, hàm lượng nitrit, nitrat; hàm lượng ammonia, phosphat cũng như nhu cầu oxy hóa học (COD). Về đặc điểm sinh học, sinh sản và thành phần dinh dưỡng trong thịt cá Bống thệ cũng được nhóm nghiên cứu làm rõ các đặc điểm, thông số đạt được ở ba vùng nghiên cứu chính là Tam Giang – Thuận An – Cầu Hai.

Cá Bống thệ có mùa vụ sinh sản kéo dài (từ tháng 4 đến tháng 10 hàng năm, đỉnh điểm là từ tháng 5 đến tháng 7), là loài cá có giá trị kinh tế cao, được thị trường người tiêu dùng ưa chuộng. Vì thế, việc đánh bắt, khai thác quá mức đã làm nguồn lợi tự nhiên bị cạn kiệt, cần có những nghiên cứu về sinh sản nhân tạo để giảm áp lực khai thác và trở thành một đối tượng nuôi kinh tế, đem lại nguồn thu nhập cao hơn cho người dân.

“Hiện nay có rất nhiều nguyên nhân tác động đến nguồn lợi cá Bống thệ tại đầm phá Tam Giang – Cầu Hai. Cụ thể là tác động của các hoạt động nuôi trồng và khai thác thủy sản. Việc mở rộng diện tích quy hoạch nuôi trồng thủy sản, thiếu hệ thống thủy lợi, thiếu khu vực xử lý chất thải gây ô nhiễm môi trường hay việc khai thác quá mức của người dân địa phương. Theo đó, ở đầm phá Tam Giang – Cầu Hai, hệ thống nò sáo là nghề truyền thống song phát triển quá nhanh, mật độ lớn đan xen chằng chịt khắp đầm đã ngăn cản dòng chảy và đường di chuyển của nguồn lợi tôm cá. Hơn nữa, lượng khách du lịch hằng năm đến tham quan phá Tam Giang – Cầu Hai ngày càng tăng, dẫn đến việc săn bắt các loài sinh vật hoang dã phục vụ nhu cầu ẩm thực của du khách cũng gia tăng đáng kể; kéo theo đó là sự gia tăng về rác thải và nguồn nước thải ở các địa điểm du lịch, nhà hàng, khách sạn ra môi trường sống của các loài thủy sản tại đây. Bên cạnh đó, do tác động của việc chăn nuôi gia súc gia cầm; tác động môi trường của phát triển công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp; xây mới, mở rộng cảng, bến đậu tàu thuyền trong vùng đầm phá; đô thị hóa, gia tăng dân số; đập ngăn mặn; hiện tượng thời tiết cực đoan; đóng mở cửa đầm phá; biến đổi khí hậu,.. ngày càng làm suy giảm chất lượng, ảnh hưởng đến hệ sinh thái, nguồn lợi thủy sản trong đầm phá”, ThS. Phạm Văn Chiến, Viện Tài nguyên và Môi trường biển chia sẻ.

Qua thực trạng nghiên cứu với các kết quả ban đầu đạt được, nhóm nghiên cứu đề xuất các giải pháp khai thác và sử dụng hợp lý kết hợp với bảo tồn để phát triển bền vững nguồn lợi thủy sản, trong đó có nguồn lợi cá Bống thệ. Về cơ chế chính sách cần tổ chức thực hiện tốt các  quyết định, kế hoạch quản lý, bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái của vùng. Tăng cường đào tạo, tập huấn cho đội ngũ cán bộ và một số hộ dân tại địa phương làm hạt nhân cho việc quản lý, thực hiện và tuyên tuyền rộng rãi trong cộng đồng. Chính quyền địa phương phải xây dựng đời sống ổn định cho người dân vùng ven biển; tăng cường các biện pháp quản lý đối với các hoạt động đánh bắt hải sản; ngăn cấm các hành vi đánh bắt hải sản bất hợp pháp. Đồng thời khuyến khích người dân tăng cường sử dụng các ngư cụ đúng quy cách, quy định.

Hội đồng đánh giá đề tài cho biết, qua đánh giá sơ bộ, nhìn chung đề tài đã đạt được những kết quả đúng theo kế hoạch đặt ra, các nội dung được thực hiện đảm bảo yêu cầu, đạt chất lượng tốt, có sự phối hợp đồng bộ giữa các đơn vị tham gia thực hiện. Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu cần chỉnh sửa, phân tích, bổ sung thêm các nội dung theo các ý kiến góp ý của các thành viên Hội đồng cũng như đưa ra cụ thể các đề xuất, kiến nghị làm cơ sở để Sở Khoa học và Công nghệ trình báo cáo UBND tỉnh Thừa Thiên Huế.

Theo đó, với việc thực hiện hợp phần I, nhóm nghiên cứu của Viện Tài nguyên và Môi trường biển đề xuất thực hiện hợp phần II là đề tài “Nghiên cứu thử nghiệm sản xuất nhân tạo giống cá Bống thệ (Oxyurichthys tentacularis) tại Thừa Thiên Huế” do tỉnh Thừa Thiên Huế cấp kinh phí thực hiện với mục tiêu xây dựng quy trình kỹ thuật sản xuất giống cá Bống thệ (Oxyurichthys tentacularis) tại Thừa Thiên Huế và giống cá Bống thệ từ nguồn sản xuất nhân tạo sinh trưởng và phát triển tốt trong môi trường ao nuôi thử nghiệm.

Hợp phần II dự kiến được thực hiện với các nội dung chính như nghiên cứu các kỹ thuật sản xuất giống nhân tạo cá Bống thệ; Thử nghiệm sản xuất giống cá Bống thệ nhân tạo; Nghiên cứu kỹ thuật ương cá Bống thệ giống; Đề xuất quy trình kỹ thuật sản xuât giống cá Bống thệ; Thử nghiệm nuôi thương phẩm cá Bống thệ từ nguồn giống nhân tạo. 

Nguồn tin: Sở KHCN Tỉnh Thừa Thiên Huế