Thành lập khu bảo tồn biển Cô Tô – đảo Trần, động lực cho phát triển kinh tế biển xanh

Các sinh cảnh ngầm tại đặc khu Cô Tô là nơi ương dưỡng nguồn giống thủy, hải sản (ảnh: Nguyễn Văn Quân)

Vai trò của Khoa học công nghệ trong thúc đẩy tiến trình thành lập khu bảo tồn biển Cô Tô – đảo Trần

Nhận thức được giá trị và vai trò của tài nguyên thiên nhiên biển quần đảo Cô Tô – đảo Trần đối với công tác phát triển kinh tế biển của huyện đảo Cô Tô (nay là đặc khu Cô Tô), tỉnh Quảng Ninh đã đề nghị các nhà khoa học biển thuộc Viện Khoa học công nghệ Năng lượng và Môi trường (trước đây là Viện Tài nguyên và Môi trường biển) tham gia tư vấn cho công tác lập quy hoạch chi tiết khu bảo tồn biển trong giai đoạn 2017-2018. Là đơn vị nghiên cứu chuyên ngành hàng đầu về biển, các nhà khoa học biển của Viện đã vượt qua khó khăn để hoàn thành tốt công tác tư vấn. Mặc dù việc lập quy hoạch cho khu bảo tồn biển đã dựa trên cơ sở khoa học vững chắc thông qua việc đánh giá toàn diện các giá trị bảo tồn thiên nhiên biển theo các tiêu chí thành lập khu bảo tồn biển của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) và hướng dẫn chi tiết về phân hạng các khu bảo tồn biển của Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Trên thực tế, nhóm nghiên cứu đã phải giải bài toán phức tạp hơn bởi đây là khu vực đảo tiền tiêu, vùng giáp ranh với nước láng giềng và cũng là ngư trường khai thác thủy sản quan trọng bậc nhất của tỉnh Quảng Ninh cũng như cả nước. Việc lựa chọn đặt các thiết chế bảo tồn là rất cần thiết để bảo vệ ngư trường khai thác nhưng cũng phải có sự cân nhắc với các kế hoạch phát triển của đặc khu Cô Tô trong tương lai. Trên cơ sở đó, quy hoạch hướng tới mục tiêu đảm bảo sự cân bằng giữa bảo tồn và phát triển bền vững, phù hợp với quy luật tự nhiên trong vận hành khu bảo tồn biển sau này.

Bằng những nỗ lực của tập thể các nhà khoa học Viện Khoa học công nghệ Năng lượng và Môi trường trong nghiên cứu, tư vấn, sự đồng hành của chính quyền đặc khu Cô Tô và sự ủng hộ của người dân, bản quy hoạch chi tiết khu bảo tồn biển Cô Tô – đảo Trần đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh phê duyệt tại quyết định Quyết định 1614/QĐ-UBND năm 2020. Quy hoạch đã xác định rõ phạm vi, ranh giới, diện tích các phân khu của khu bảo tồn và kiểu loại là khu bảo tồn loài, sinh cảnh cấp tỉnh.

Bản đồ quy hoạch chi tiết khu bảo tồn biển Cô Tô – đảo Trần do Viện Khoa học công nghệ Năng lượng và Môi trường lập năm 2018 (A: phân khu Cô Tô, B: phân khu đảo Trần)

Ngày 27/11/2025, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 4508/QĐ-UBND về việc thành lập Khu bảo tồn biển Cô Tô – đảo Trần. Việc chính thức thành lập Khu bảo tồn biển Cô Tô – đảo Trần vừa qua đã đánh dấu bước ngoặt lịch sử, mở ra kỷ nguyên mới cho sự phát triển bền vững và thịnh vượng của đặc khu Cô Tô. Quyết định chiến lược này không chỉ nhằm mục tiêu bảo vệ đa dạng sinh học quý mà còn là cú hích mạnh mẽ, tạo động lực lớn cho mô hình “kinh tế biển xanh” mà Cô Tô đang hướng tới. Theo Quyết định, Khu bảo tồn biển Cô Tô – đảo Trần có tổng diện tích 18.414,92 ha, trong đó có 13.230,5 ha diện tích các phân khu chức năng (phân khu bảo vệ nghiêm ngặt; phân khu phục hồi sinh thái; phân khu dịch vụ – hành chính) và 5.184,42 ha vùng đệm. Các phân khu chức năng được cụ thể hóa trong quyết định thành lập khu bảo tồn đã phản ánh đúng nguyên tắc: bảo tồn không đồng nghĩa với “khóa chặt”, cấm khai thác. Thay vào đó, bảo tồn hướng tới  mục tiêu duy trì các dịch vụ hệ sinh thái biển, qua đó tạo nền tảng cho sự phát triển kinh tế tuần hoàn bền vững, phồn thịnh cho các thế hệ công dân mai sau.

Nguồn lợi cá Hồng bạc (Lutjanus argentimaculatus) trên rạn san hô đảo Thanh Lân, đặc khu Cô Tô (ảnh: Nguyễn Văn Quân)

Động lực cho phát triển kinh tế biển xanh: lợi ích kép cho Cô Tô

Khái niệm “kinh tế biển xanh” (blue economy) không chỉ dừng lại ở việc khai thác tài nguyên mà tập trung vào sự hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường biển. Khu bảo tồn biển Cô Tô – đảo Trần là nền tảng vững chắc để triển khai mô hình này.

Thúc đẩy du lịch sinh thái cao cấp

Với cảnh quan thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ và hệ sinh thái đa dạng, khu bảo tồn biển được kỳ vọng sẽ trở thành thỏi nam châm thu hút khách du lịch trong nước và quốc tế, đặc biệt là những du khách yêu thích khám phá thiên nhiên, lặn biển quan sát san hô và trải nghiệm văn hóa bản địa. Sự phát triển du lịch bền vững sẽ mang lại nguồn thu ổn định, tạo việc làm cho người dân địa phương mà không gây áp lực lên môi trường.

Phát triển nghề cá có trách nhiệm

Việc khoanh vùng bảo vệ giúp các loài hải sản sinh sản và phát triển, sau đó di cư ra các vùng lân cận, làm giàu thêm ngư trường truyền thống. Trên cơ sở đó, ngư dân có thể khai thác hiệu quả hơn trong các vùng đệm và vùng kinh tế được quy hoạch, hướng tới các mô hình nuôi trồng thủy sản công nghệ cao, thân thiện môi trường.

Phát triển thị trường carbon xanh cho đặc khu Cô Tô

Thông qua việc bảo vệ có hiệu quả các hệ sinh thái carbon xanh (có khả năng hấp thụ CO2 trong không khí, nước, đất, trầm tích biển) như rừng thường xanh (đảo Trần), rừng ngập mặn (đảo Cô Tô), rạn san hô, thảm cỏ biển,…có thể được tính toán quy đổi ra các tín chỉ carbon để trao đổi trên thị trường mua bán, hoán đổi của quốc gia hoặc quốc tế. Nguồn kinh phí thu được sẽ được tái đầu tư cho công tác bảo tồn các hệ sinh thái biển, góp phần bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên biển của đặc khu Cô Tô cũng như tỉnh Quảng Ninh.

Công trình Quy hoạch chi tiết khu bảo tồn biển Cô Tô – đảo Trần do PGS.TS. Nguyễn Văn Quân, Phó Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ Năng lượng và Môi trường làm chủ nhiệm là một trong những công trình khoa học xuất sắc thuộc cụm công trình về nghiên cứu tài nguyên và môi trường biển trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2015-2025. Công trình vừa được Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh trao Bằng khen, ghi nhận những đóng góp quan trọng trong nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ phục vụ phát triển bền vững kinh tế biển.

Nguồn tin: https://vast.gov.vn/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/thanh-lap-khu-bao-ton-bien-co-to-%C4%91ao-tran-%C4%91ong-luc-cho-phat-trien-kinh-te-bien-xanh-143837-463.html