Nghiên cứu giải pháp phục hồi hệ sinh thái đầm, hồ ven biển đã bị suy thoái ở khu vực miền Trung

Đề tài cấp nhà nước Nghiên cứu giải pháp phục hồi hệ sinh thái đầm, hồ ven biển đã bị suy thoái ở khu vực miền Trung – mã số KC08.25/11-15, vừa được Hội đồng nghiệm thu cấp quốc gia đánh giá xuất sắc (24.1.2016) vì có nhiều kết quả ứng dụng tốt trong thực tiễn, nhiều sản phẩm vượt mức đăng ký và có kết quả được quốc tế công nhận. Đề tài do TS Nguyễn Văn Quân làm chủ nhiệm, Viện Tài nguyên và Môi trường biển (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) là đơn vị chủ trì. Báo cáo tại buổi nghiệm thu, TS Nguyễn Văn Quân cho biết: các đầm hồ ven biển miền Trung là nguồn tài sản vô giá cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái (HST) một cách bền vững, duy trì sự phồn thịnh cho cộng đồng dân cư sống quanh vùng. Tuy nhiên, trước những tác động của tự nhiên, sức ép phát triển kinh tế – xã hội vùng bờ, nguồn tài nguyên này đang bị tổn thương ở các mức độ khác nhau. Chính vì vậy, Đề tài KC08.25/11-15 đã được triển khai với các mục tiêu: đánh giá hiện trạng, quá trình, các nguyên nhân gây suy thoái HST đầm, hồ ven biển tại khu vực nghiên cứu; dự báo diễn thế của HST trong tương lai; đề xuất lộ trình phục hồi HST đầm, hồ ven biển đã bị suy thoái.

Sau 3 năm triển khai, Đề tài đã xây dựng được bộ số liệu cập nhật về hiện trạng phân bố các HST trong các đầm hồ ven biển miền Trung, các số liệu về môi trường sinh thái, tài nguyên sinh vật và phi sinh vật của các HST điển hình tại 3 đầm lớn (Nại, Thị Nại, Tam Giang – Cầu Hai); đánh giá được mức độ suy thoái, nguyên nhân gây suy thoái và diễn thế sinh thái của các đầm này để lựa chọn giải pháp phục hồi phù hợp, đã xây dựng được bộ bản đồ, sơ đồ thông tin về diện tích, phân bố các HST cơ bản tại 12 đầm hồ; đã lựa chọn và triển khai áp dụng thử nghiệm 4 mô hình phục hồi, bảo tồn các HST vùng triều, rừng ngập mặn ven đầm và giữa đầm. Đề tài đã thử nghiệm thành công mô hình phục hồi HST bãi triều từ các đầm nuôi trồng thủy sản kém hiệu quả và bỏ hoang khu vực đầm Nại, cây ngập mặn đã tự phục hồi với mật độ trung bình đạt 100-120 cây/ha/2 năm, nguồn lợi thủy sản sống kèm được khai thác cho giá trị đạt 64 triệu/ha/năm ở khu vực xã Tân Hải và Phương Hải; thử nghiệm thành công phương pháp trồng phục hồi rừng ngập mặn bằng nguồn giống ương nuôi từ quả và cây con của các loài mắm và đước còn sót lại ở đầm Nại, với tỷ lệ sống trung bình 30-40% sau 1 năm nuôi trồng và tốc độ sinh trưởng đạt 80-120% sau 18 tháng. Áp dụng thành công các mô hình nuôi xen canh kết hợp các nguồn lợi trong đầm như hải sâm với cá mú, hải sâm trên nền bãi triều cát, hàu với cá mú và tôm với rong nho với lãi ròng đạt 42-150 triệu/ha/vụ. Các kết quả ứng dụng của đề tài đã được người dân, chính quyền địa phương đánh giá cao và đề nghị chuyển giao.

Đề tài cũng đã bổ sung các cơ sở khoa học cho công tác quản lý đầm hồ hiệu quả hơn trên các khía cạnh môi trường, hiện trạng nguồn lợi, diễn thế sinh thái của hệ được đánh giá theo chuỗi thời gian và không gian phân bố; đã xác định được mức độ suy thoái và nguyên nhân suy thoái tác động lên HST. Dựa vào các căn cứ quan trọng này; đề tàiđã xây dựng được các lộ trình và quy trình phục hồi các chức năng HSTcũng như tiếp cận quản lý nguồn lợi dựa vào HST.Bước đầu lượng hóa được các dịch vụ HSTcủa đầm hồ làm căn cứ cho việc dung hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn tự nhiên. Thông qua đó giúp các nhà hoạch định có thể quy đổi được giá trị đánh đổi của đa dạng sinh học đầm hồ với các hoạt động phát triển kinh tế ở khu vực vùng bờ. Đặc biệt, Đề tài đã phát hiện được 1 loài cá chình mới cho khoa học là loài cá chình Phương Đông Chlopsis orientalis Tighe, Hibino and Nguyen, 2015 đã được đăng trên Tạp chí quốc tế ZooTaxa (trong danh mục SCI-E). Điều này đã góp phần minh chứng cho vai trò sinh thái quan trọng của đầm hồ ven biển miền Trung trong việc lưu giữ nguồn gen quý hiếm.